با نزدیک شدن شب های احیا چون شناخت نسبت به دعا، و آداب و برکات آن؛ آمادگی خاصی به انسان دست می دهد، بد نیست با دانستنی های دعا آشنا شویم؛ امید است آن حال ویژه که برای دعا های مستجاب نیز است، برای همگان وجود آید و مراد همگان برآورده بخیر گردد.
اهمیت دعا و آداب آن
اهمیت و ارزش دعا و آثار آن به قدرى روشن و آشکار است, که حتى دانشمندان بیگانه از اسلام هم, براساس هدایت فطرى, به این مسإله اشاره کرده و دعا را عامل حرکت و از ضرورىترین نیازهاى بشر دانسته و آن را داروى درمان حتى براى دردهاى جسمى شمرده اند, و در زمان ما در حال پایه گذارى مطب هایى هستند که طبیبان تربیت شده در این فن حتى سخت ترین بیمارى هاى جسمى را از این طریق معالجه کنند.
دعا امرى ضرورى و فطرى است
دعا که امرى است ضرورى و فطرى, مسإله ایست که خداوند به آن دستور داده, و از اخلاق انبیاى بزرگ الهى قلمداد شده, و انسان با دعا, شایستگى گرفتن عطاى حق را پیدا مى کند.
دعا خواستن است, و خواستن اگر حقیقت داشته باشد, انسان با کمال شوق دنبال تحقق آن حرکت مى کند.
شعر
بیا تا بر آریم دستى ز دل
که نتوان درآورد فردا ز گل
برآرد تهى, دست هاى نیاز
ز رحمت نگردد تهیدست باز
دعا در قرآن
قرآن مجید, با دستور به دعا, استکبار و خود دارى از انجام آن را باعث سقوط در جهنم مى داند.
و قال ربکم ادعونى إستجب لکم ان الذین یستکبرون عن عبادتى سیدخلون جهنم داخرین6;
پروردگار شما گفته است: مرا بخوانید تا (دعاى) شما را بپذیرم.
کسانى که از عبادت من تکبر مى ورزند بزودى با ذلت وارد دوزخ مى شوند.
قرآن و دعا
قرآن چند مسإله در باره ى دعا ذکر کرده است که از این قرار است:
1 ـ گشایش کارها در پرتو دعا
دعا را علت گشایش کارها, و نجات از هر هم و غم و رنجى مى داند, و در ضمن این مسإله, از بعضى از دعا کنندگان گلایه کرده مى فرماید, به وقت گرفتارى با کمال زارى دعا مى کنید و استجابت آن را به سختى از خدا مى طلبید و با پروردگار عهد و پیمان مى بندید که در صورت نجات شکرگزار حق شوید, ولى پس از نجات از گرفتارى, به شرک که ظلم بزرگى است باز مى گردید!!
(( قل من ینجیکم من ظلمات البر والبحر تدعونه تضرعا وخفیه لئن إنجانا من هذه لنن من الشاکرین. قل الله ینجیکم منها ومن کل کرب ثم إنتم تشر7;
بگو: چه کسى شما را از تاریکى هاى خشکى و دریا رهایى مى بخشد؟! درحالى که او را با حالت تضرع (و آشکارا) و در پنهانى مى خوانید; و(و مى گویید:) اگر از این (خطرات و ظلمت ها) ما را رهایى بخشد, از شکرگزاران خواهیم بود )).
بگو: ((خداوند شما را از اینها, و از هر مشکل و ناراحتى, نجات مى دهد; ولى بازهم شما براى او شریک قرار مى دهید. (و راه کفر مى پویید.))).
2 ـ دعا ویژگى صالحان
دعا را از کارهاى پسندیده و علامت بندگان صالح مى داند, و آنان را در همه ى شئون حیات با این واقعیت عالى همراه و هماهنگ معرفى مى کند.
(( انهم کانوا یسارعون فى الخیرات ویدعوننا رغبا ورهبا وکانوا لنا خاشعین8;
چرا که آنان (خاندانى بودند که) همواره در کارهاى خیر به سرعت اقدام مى کردند; و در حال بیم و امید ما را مى خواندند; و پیوسته براى ما (خاضع و) خاشع بودند)).
3 ـ دعا و اجابت آن
در صورت تحقق شرایط دعا, اجابت را لازمه دعا مى داند, و مسإله اجابت دعا را هم خاص حضرت حق دانسته, و از بندگان الهى مى خواهد به این معنا توجه داشته باشند.
(( واذا سإلک عبادى عنى فانى قریب إجیب دعوه الداع اذا دعان فلیستجیبوا لى ولیومنوا بى لعلهم یرشدون9;
و هنگامى که بندگان من, از تو درباره ى من سوال کنند, (بگو:) من نزدیکم;
دعاى دعاکننده را, به هنگامى که مرا مى خواند, پاسخ مى گویم. پس باید دعوت مرا بپذیرند, و به من ایمان بیاورند تا راه یابند (و به مقصد برسند ))).
4 ـ دعا و جلب توجهات الهى
قرآن به این نکته ى بسیار مهم توجه مى دهد, که اگر دعا نبود, روى توجهى از جانب خداوند به بندگان نمى شد.
(( قل ما یعبوا بکم ربى لولا دعاوکم10;
بگو: پروردگارم براى شما ارجى قایل نیست اگر دعاى شما نباشد)).
5 ـ فطرى بودن دعا و فراموشکارى انسان
قرآن مجید دعا را براى بشر امرى فطرى و ضرورى مى داند, چه این که انسان در دریایى از محدودیت ها و گرفتارى ها و مشکلات و رنج ها دچار است, و براى رهایى از این امور, چاره اى جز دعا به پیشگاه حضرت او ندارد, و دعا را در این زمینه عامل هدایت و آشنایى با خدا دانسته, در عین این حال عده اى را پس از دعا نسبت به حضرت حق فراموشکار و ناسپاس مى داند.
(( واذا مس الناس ضر دعوا ربهم منیبین الیه ثم اذا إذاقهم منه رحمه اذا فریق منهم بربهم یشر11;
هنگامى که رنج و زیانى به مردم برسد, پروردگار خود را مى خوانند و توبه کنان به سوى او باز مى گردند; اما همین که رحمتى از خودش به آنان بچشاند, بناگاه گروهى از آنان نسبت به پروردگارشان مشرک مى شوند)).12
روایات و دعا
دعا و آثار آن در زندگى به اندازه اى مهم است که محدث مشهور شیعه, ثقه الاسلام کلینى در کتاب با عظمت اصول کافى نزدیک به شصت باب در زمینه دعا مطرح کرده است, که به قسمتى از آن ابواب اشاره شود:
فضیلت دعا
الف : برترین عبادت
قلت لا بى جعفر (ع): ((إى العباده إفضل؟ فقال: ما من شىء افضل عند الله عزوجل من ان یسئل ویطلب مما عنده وما إحد إبغض الى الله عزوجل ممن یستکبر عن عبادته ولا یسئل ما عنده13;
راوى مى گوید: به امام باقر عرض کردم برترین عبادت کدام است؟ فرمود چیزى نزد خداوند افضل از این نیست, که از او آنچه نزد اوست درخواست شود, و کسى نزد خداوند مبغوض تر نیست از انسانى که از عبادت حق کبر ورزد, و از آنچه نزد اوست نخواهد)).
میسر مى گوید: حضرت صادق (ع) به من فرمود: در پیشگاه حضرت حق دعا کن و مگو کار از کار گذشته, آنچه مقدر شده همان مى شود و براى دعا اثرى نیست.
همانا نزد خداوند عزوجل منزلت و مقامى است که به آن نتوان رسید مگر به دعا و گدایى, اگر بنده اى دهان خود را ببندد و دعا نکند, چیزى نصیبش نمى شود, پس دعا کن تا به تو عنایت شود, اى میسر هیچ درى نیست که کوبیده شود مگر این که امید آن هست که به روى کوبنده باز شود.14
عن ابى عبدالله (ع) قال: (( من لم یسئل الله عزوجل من فضله فقد افتقر15;
امام صادق (ع) فرمود: هر که از فضل خداوند درخواست نکند, بیچاره و فقیر گردد)).
سیف تمار گوید: از امام صادق (ع) شنیدم, که مى فرمود: بر شما باد به ملازمت دعا, زیرا به هیچ چیز مانند آن به خداوند نزدیک نشوید, و هیچ حاجت کوچکى را به خاطر کوچکى اش رها نکنید, زیرا آن کس که حاجات کوچک به دست اوست, همان کس است که حاجات بزرگ به دست اوست.16
عن ابى عبدالله (ع) قال: (( قال امیرالمومنین (ع): احب الاعمال الى الله عزوجل فى الارض الدعإ وافضل العباده العفاف قال: وکان امیرالمومنین رجلا دعإ17;
ب : محبوب ترین اعمال
امام صادق (ع) فرمود: امیرالمومنین مى فرماید: محبوب ترین اعمال در روى زمین نزد خداوند, دعا است, و بهترین عبادت پاکدامنى است, و امیرالمومنین مردى بود که دعایش بسیار بود)).
ج: دعا, اسلحه ى مومن
عن ابى عبدالله(ع) قال: قال رسول الله (ص):
(( الدعإ سلاح المومن وعمود الدین و نور السماوات والارض18;
امام صادق (ع) مى گوید: پیامبر (ص) فرمود: دعا سلاح مومن و پایه دین, و روشنى آسمان ها و زمین است)).
و نیز حضرت صادق (ع) فرمود: امیرالمومنین فرمود: دعا کلیدهاى نجات و گنجینه هاى رستگارى است, و بهترین دعا آن دعایى است که از سینه ى پاک و دلى پرهیزکار برآید, و وسیله ى نجات در مناجات است و نجات انسان به اخلاص اوست, و چون فزع و بى تابى سخت شود پناهگاه خدا است.
عن ابى عبدالله (ع) قال: (( الدعإ انفذ من السنان الحدید19;
امام صادق (ع) فرمود: دعا از نیزه ى تیز نافذتر است)).
برکات دعا
الف : دفع بلا و قضا با دعا
عن ابى عبدالله (ع) قال: (( ان الدعإ یرد القضإ وقد نزل من السمإ وقد ابرم ابراما20;
امام صادق (ع) فرمود: دعا قضائى را که از آسمان نازل شده برمى گرداند, اگرچه آن قضا به سختى مبرم و محکم شده باشد)).
کان على بن الحسین (علیهماالسلام) یقول: ((الدعإ یدفع البلإ النازل وما لم ینزل21;
حضرت على بن الحسین (علیهماالسلام) مى فرمود: دعا بلائى را که نازل شده و نازل نشده دفع مى کند)).
مصداق این روایت در قرآن مجید,
قوم یونس اند, که بلاى الهى تا بالاى سر آنان آمد ولى به راهنمایى آن عالم ربانى به بیابان رفته و سر بر خاک مذلت نهادند, و از پیشگاه خداوند درخواست رد بلا کردند و درخواست آنان اجابت شد!
ب : دعا, درمان هر دردى
عن علإ بن کامل قال: ((قال لى ابو عبدالله(ع): ((علیک بالدعإ فانه شفإ من کل دإ22;
علإ بن کامل مى گوید: حضرت صادق (ع) به من فرمود: بر تو باد به دعا که دعا درمان هر دردى است)).
آرى, دعا درمان هر دردى است. وقتى دل به حضرت محبوب بسته شود, و جان, آیینه ى اوصاف معشوق گردد, و آدمى در رحمت را از هر سو به سوى خود باز ببیند, و قلب بر اثر اتصال, مالامال از امید گردد, روح داراى قدرت و تسلط و مالکیت شود, و به هنگام هجوم دردها على الخصوص دردهاى معنوى, از محبوبش به وسیله ى دعا درخواست رد بلا و شفاى مرض کند. و محبوب هم بیمارى او را هرچه باشد شفا خواهد داد.
بخش خاطره های دعایی
در این جا مناسب است به سه قضیه ى آموزنده به اختصار اشاره کنم.
کمک گرفتن از بیدار دل و صاحب نفس
اول: دوستى داشتم عاشق دین, و دل سوز مسائل الهى, داراى هفتاد سال عمر, به من گفت: وقتى که عمرم قریب به ده سال بود, گرفتار تب سوزنده ى سختى شدم, طب و طبیب از علاجم عاجز شد, پدرم مرا در آغوش گرفت, و نزد سیدى بیدار دل و صاحب نفس برد, و داستان رنج مرا براى او باز گفت, آن مرد زنده دل سرى به جانب آسمان برداشت, آنگاه روى به من کرد و گفت: اى تب سوزنده! او را رها کن, لحظه اى نگذشت که تب مرا رها کرد و تا این زمان که هفتاد سال از عمرم گذشته تب به سراغم نیامده!!
کمک گرفتن از مقدسات
دوم: فرزند مرحوم محدث قمى برایم نقل کرد, پدرم دچار چشم درد شدیدى شد, اطباى عراق از علاجش عاجز شدند, روزى از مادرم خواست کتاب کافى را به او بدهد, کتاب را از دست همسرش گرفت و گفت: این کتاب, مایه از اهل بیت رسول الله (ص) دارد, و امکان ندارد خداوند به وسیله ى مالیدن این کتاب به چشم, مرا از درد دیده خلاص نکند, چشم به حق دوخت و با دلى سوخته کتاب کافى را بر چشم مالید, دیده ى او از درد رهایى یافت!
کمک گرفتن از ابزار نوشتن آثار اهل بیت (ع)
سوم: باز همو نقل کرد: پدرم دچار مرض سختى شد, و دارو نسبت به او از اثر افتاده بود, پس از رنج بسیار به مادرم گفت: این انگشتان من سال هاست, آثار اهل بیت را مى نویسد, اگر اثر الهى در این انگشتان نباشد باید آن را قطع کرد, ظرفى پاک آورد و مقدارى آب در کنار آن گذاشت, آن مرد الهى, انگشتانش را در آن ظرف گرفت و آب بر روى آن ریخت و آن آب را در حالى که به سبب آن از خداوند طلب شفا مى کرد خورد و بیمارىاش بر طرف شد.
شرائط استجابت دعا
پاکى دل و زبان شرط استجابت دعا
در صورتى دعاى دعا کننده بالا مى رود و دعایش به هدف اجابت مى رسد که با دل و زبانى پاک خداى خود را بخواند, باید نفس او الهى باشد, به معاصى الهى نزدیک نگردد و از آنچه او را از خدا دور مى کند اجتناب ورزد. ممکن نیست کسى با قلب سلیم و با زبانى پاک از خداى رحیم چیزى را بخواهد و آن چیز به مصلحت او باشد و خدا آن را رد کند و دست رد به سینه او بزند. لذا دعا کننده قبل از دعا باید در صدد تحصیل دو چیز باشد: 1 ـ دل پاک و قلب سلیم 2 ـ زبان پاک
دعاى دعا کننده مستجاب است
عن ابى عبدالله (ع) قال: (( الدعإ کهف الاجابه کما ان السحاب کهف المطر23;
امام صادق (ع) فرمود: دعا خزانه و گنجینه اجابت است, چنانچه ابر مخزن باران است)).
حضرت صادق (ع) فرمود:
(( ما ابرز عبد یده الى الله العزیز الجبار الا استحیا الله عز و جل ان یردها صفرا حتى یجعل فیها من فضل رحمته ما یشإ فاذا دعا احدکم فلا یرد یده حتى یمسح على وجهه و راسه24;
هیچ بنده اى دست بدرگاه خداى عزیز و جبار نگشاید, جز این که خداى عزوجل شرم کند که آن را تهى برگرداند, تا این که از فضل و رحمت خود آن دست را پر کند, پس هرگاه یکى از شما دعا کرد, دستش را بر نگرداند تا آن را به سر و روى خود بکشد)).
یک سؤال و پاسخ آن راجع به دعا
چرا بسیارى از دعاها به اجابت نمى رسد؟!
این شبهه را به چند وجه مى توان پاسخ گفت:
اول ـ این که وعده ى خداوند مشروط به مشیت است,
و آیه 41 از سوره ى انعام که مى فرماید: اگر بخواهم اجابت مى کنم بر همین نکته دلالت مى کند.
دوم ـ این که مقصود از اجابت که خداوند و حجج او فرموده اند توجه و استماع دعا است, یعنى فورا شنیده مى شود و مورد توجه قرار مى گیرد, ولى ممکن است بنا به مصالحى در دادن حاجت بنده تإخیر کند.
سوم ـ این که اجابت, مشروط به خیر بودن حاجت براى دعا کننده است, بنده از خدا حاجتى را طلب مى کند در حالى که عالم به جمیع مصالح, یا مفاسد درخواست خود نیست, همچنین از آینده, پیامدها و تبعات آن به طور کامل آگاهى ندارد. ولکن خداوند عالم مطلق است و همه چیز را مى داند و بر طبق مصلحت بنده اش, حاجات بندگان را عطا مى فرماید.
آداب دعا
1- وم حضور قلب در دعا
سلیمان بن عمرو قال: (( سمعت ابا عبدالله (ع) یقول: ان الله عزوجل لا یستجیب دعإ بظهر قلب ساه فاذا دعوت فاقبل بقلبک ثم استیقن بالاجابه25;
سلیمان بن عمرو مى گوید, شنیدم حضرت صادق (ع) فرمود: خداوند دعایى که از دل غافل باشد مستجاب نمى کند, پس هرگاه براى دعا به پیشگاه مقدس او روى آوردى با دل توجه کن و یقین داشته باش که قلبى که در دعا مشغول مولاست دعایش مستجاب مى شود)).
و نیز دعا کننده لازم است داراى رقت قلب باشد, و دعاى کسى که قلب با قساوت دارد مستجاب نیست.
عن ابى عبدالله (ع) قال: ((ان الله عزوجل لا یستجیب دعإ بظهر قلب قاس26;
امام صادق (ع) فرمود: خداوند دعائى که از روى دل سخت و با قساوت باشد, مستجاب نمى کند)).
2 - پافشارى و اصرار در دعا
عده اى از مردم دعا را سبک مى شمارند. اولا خیلى ساده و با شتاب و عجله دعا مى کنند, ثانیا بدون در نظر گرفتن مصلحت اجابت آن را مى خواهند, در این باب ائمه بزرگوار مى فرمایند: در دعا اصرار و پافشارى داشته باشید, و اجابت آن را مشروط به مصلحت خویش از جانب خدا و در گرو وقت لازم براى اجابت بدانید.
عن ابى عبدالله (ع) قال: ((ان الله عزوجل کره الحاح الناس بعضهم على بعض فى المسئله واحب ذلک لنفسه, ان الله عزوجل یحب ان یسإل ویطلب ما عنده27;
امام صادق (ع) فرمود: خداوند دوست ندارد مردم در انجام حاجت دیگر به همدیگر اصرار ورزند, ولى این اصرار و الحاح را براى خودش دوست دارد, او مى خواهد که از او بخواهند, و آنچه نزد اوست از او خواهش کنند)).
عن ابى جعفر (ع) قال: (( لا والله لا یلح عبد على الله عزوجل الا استجاب الله له28;
امام باقر (ع) فرمود: بخدا سوگند هیچ بنده اى به درگاه خداى عزوجل اصرار نورزد جز اینکه خداوند دعایش را مستجاب فرماید)).
3 - بیان حاجات در دعا
وجود مقدس حضرت حق, به تمام غیب و شهود و آنچه گذشته و آنچه هست و آنچه خواهد آمد, به تمام جهات آگاه و عالم است, و حاجات مشروعه بنده و آنچه را عبد مى خواهد براى حضرت او آشکار است, ولى خداوند علاقه دارد که عبد به وقت دعا, حاجاتش را به زبان بیاورد.
عن ابى عبدالله (ع): (( ان الله تبارک وتعالى یعلم ما یرید العبد اذا دعاه ولکنه یحب ان تبث الیه الحوائج فاذا دعوت فسم حاجتک وفى حدیث آخر قال: ان الله عزوجل یعلم حاجتک وما ترید ولکن یحب ان تبث الیه الحوائج29;
امام صادق (ع) فرمود: خداوند تبارک و تعالى مى داند که بنده اش بوقت دعا چه مى خواهد. ولى دوست دارد که حاجت ها به درگاهش گفته شود, پس هرگاه به دعا برخاستى حاجتت را بگو, و در روایت دیگرى آمده: خداوند حاجت و خواسته ات را مى داند, ولى دوست دارد حاجات خود را به درگاهش بازگو کنى)).
ارزش دعاى پنهان
عن ابى الحسن الرضا (ع) قال: ((دعوه العبد سرا دعوه واحده تعدل سبعین دعوه علانیه30;
حضرت رضا (ع) فرمود: یک دعاى عبد در پنهانى مساوى با هفتاد دعاى آشکار است)).
سرش این است, که دعاى در پنهان به خلوص و اخلاص و پاکى در نیت نزدیک تر است, و عمل هرچه خالص تر باشد قیمت و ارزشش بیشتر است.
ارزش اشک ریختن به درگاه حق
گریه براى خدا و در راه خدا و بر مصایبى که در راه خدا به اولیاى خدا رسیده عملى نیک و پسندیده است.
قرآن مجید, گریه براى خدا را از علایم عاشقان حق مى داند:
(( واذا سمعوا ما إنزل الى الرسول ترى إعینهم تفیض من الدمع مما عرفوا من الحق یقولون ربنا آمنا فاکتبنا مع الشاهدین31;
و هر زمان آیاتى را که بر پیامبر (اسلام) نازل شده بشنوند, چشم هاى آنها را مى بینى که (از شوق,) اشک مى ریزد, به خاطر حقیقتى که دریافته اند; آنها مى گویند: ((پروردگارا! ایمان آوردیم; پس ما را با گواهان (و شاهدان حق, در زمره ى یاران محمد) بنویس)).
4 - داشتن حالت گریه وقت دعا
گریه به وقت دعا از ارزش خاصى برخوردار است, و اشک چشم که نشانى از صفاى باطن است, آدمى را به رحمت حضرت حق نزدیک کرده و از بار گناهان سبک مى کند.
اشتراک گذاری در تلگرام
درباره این سایت